Niestatek

Analiza i interpretacja wiersza Jana Andrzeja Morsztyna “Niestatek”. Zobacz informacje o epoce baroku i biografię poety w Wikipedii.

t e k s t	i n t e r p r e t a c j a
Prędzej kto wiatr w wór zamknie, prędzej i promieni Słonecznych drobne kąski wżenię do kieszeni, Prędzej morze burzliwe groźbą uspokoi, Prędzej zamknie w garść świat ten, tak wielki, jak stoi, Prędzej pięścią bez swojej obrazy ogniowi Dobije, prędzej w sieci obłoki połowi, Prędzej płacząc nad Etną łzami ją zaleje, Prędzej niemy zaśpiewa, i ten, co szaleje, Co mądrego przemówi: prędzej stała będzie Fortuna, i śmierć z śmiechem w jednym domu siędzie, Prędzej prawdę poeta powie i sen płonny, Prędzej i aniołowi płacz nie będzie płonny, Prędzej słońce na nocleg skryje się w jaskini, W więzieniu będzie pokój, ludzie na pustyni, Prędzej nam zginie rozum i ustaną słowa, Niźli będzie stateczną która białogłowa.	To przykład wiersza barokowego. Celem jego powstania było olśnienie, zaskoczenie czytelnika bogactwem języka. Poeta wymienia rzeczy niemożliwe do spełnienia – paradoksy, wyliczając lub wyolbrzymiając pewne zjawiska. Czyni tak w konkretnym celu: na zakończenie wiersza pragnie zaskoczyć odbiorcę. Kilkanaście wyliczeń przykładów zjawisk niemożliwych do realizacji można by zamienić na pytania. Wyglądałyby następująco: Czy można zamknąć wiatr w worku? Czy można promienie słońca włożyć do kieszeni? Czy można burzę uspokoić rozkazem? Czy można zamknąć świat w garści? Czy można uderzyć dłonią ogień bez poparzenia? Czy można złapać obłoki do sieci rybackiej? Czy można zalać łzami wulkan Etna? Czy głupi może powiedzieć coś mądrego? Czy niemowa może zaśpiewać? Czy można mieć zawsze szczęście i czy śmierć może być zabawna? Czy pisarze mogą przestać zmyślać? Czy anioł może zignorować płacz człowieka? Czy słońce może schować się na noc w jaskini? Czy więzienia mogą kiedyś opustoszeć/wyludnić się, a ludzie zamieszkać na pustyni? Czy ludzie mogą przestać myśleć i mówić? Te wszystkie rzeczy zjawiska prędzej mogą się stać niż stałość kobiecych uczuć. Tematem wiersza jest diagnoza ludzkich uczuć. Być może poeta zakochał się bez wzajemności lub “dostał kosza”, został zdradzony, odrzucony i z wielką złością stara się skrytykować kobiety – wszystkie. Uważa płeć kobiecą za niestałą w uczuciach. Czy ma rację? Każde uogólnienie zawiera fałsz. Równie dobrze kobiety o mężczyznach tak samo mogą mówić. Być może jednak wcale nie chodziło o diagnozę tego typu, ale o barokową chęć popisania się swoim warsztatem poetyckim i mnogością skojarzeń. Rzeczywiście, jeśli popatrzymy na wiersz z punktu widzenia wysiłku i talentu poety, stwierdzimy, że Morsztyn musiał być nad wyraz wrażliwy i elokwentny. Miał bogate doświadczenie życiowe i pisarskie. Budowa wiersza Termin “niestatek” to pojęcie oznaczające: niestałość w uczuciach, niewierności. Wiersz składa się z 16 wersów, został napisany 13-zgłoskowcem z rymami żeńskimi sąsiednimi. Środki stylistyczne: – anafora: Prędzej; – oksymoron: niemy zaśpiewa itp.; – paradoks: zamknie w garść świat, w sieci obłoki połowi itp.; – przerzutnia: ogniowi/ Dobije.

t e k s t

i n t e r p r e t a c j a

Prędzej kto wiatr w wór zamknie, prędzej i promieni
Słonecznych drobne kąski wżenię do kieszeni,
Prędzej morze burzliwe groźbą uspokoi,
Prędzej zamknie w garść świat ten, tak wielki, jak stoi,
Prędzej pięścią bez swojej obrazy ogniowi
Dobije, prędzej w sieci obłoki połowi,
Prędzej płacząc nad Etną łzami ją zaleje,
Prędzej niemy zaśpiewa, i ten, co szaleje,
Co mądrego przemówi: prędzej stała będzie
Fortuna, i śmierć z śmiechem w jednym domu siędzie,
Prędzej prawdę poeta powie i sen płonny,
Prędzej i aniołowi płacz nie będzie płonny,
Prędzej słońce na nocleg skryje się w jaskini,
W więzieniu będzie pokój, ludzie na pustyni,
Prędzej nam zginie rozum i ustaną słowa,
Niźli będzie stateczną która białogłowa.

To przykład wiersza barokowego. Celem jego powstania było olśnienie, zaskoczenie czytelnika bogactwem języka. Poeta wymienia rzeczy niemożliwe do spełnienia – paradoksy, wyliczając lub wyolbrzymiając pewne zjawiska. Czyni tak w konkretnym celu: na zakończenie wiersza pragnie zaskoczyć odbiorcę.

Kilkanaście wyliczeń przykładów zjawisk niemożliwych do realizacji można by zamienić na pytania. Wyglądałyby następująco:

Czy można zamknąć wiatr w worku?
Czy można promienie słońca włożyć do kieszeni?
Czy można burzę uspokoić rozkazem?
Czy można zamknąć świat w garści?
Czy można uderzyć dłonią ogień bez poparzenia?
Czy można złapać obłoki do sieci rybackiej?
Czy można zalać łzami wulkan Etna?
Czy głupi może powiedzieć coś mądrego?
Czy niemowa może zaśpiewać?
Czy można mieć zawsze szczęście i czy śmierć może być zabawna?
Czy pisarze mogą przestać zmyślać?
Czy anioł może zignorować płacz człowieka?
Czy słońce może schować się na noc w jaskini?
Czy więzienia mogą kiedyś opustoszeć/wyludnić się, a ludzie zamieszkać na pustyni?
Czy ludzie mogą przestać myśleć i mówić?

Te wszystkie rzeczy zjawiska prędzej mogą się stać niż stałość kobiecych uczuć. Tematem wiersza jest diagnoza ludzkich uczuć. Być może poeta zakochał się bez wzajemności lub “dostał kosza”, został zdradzony, odrzucony i z wielką złością stara się skrytykować kobiety – wszystkie. Uważa płeć kobiecą za niestałą w uczuciach. Czy ma rację? Każde uogólnienie zawiera fałsz. Równie dobrze kobiety o mężczyznach tak samo mogą mówić. Być może jednak wcale nie chodziło o diagnozę tego typu, ale o barokową chęć popisania się swoim warsztatem poetyckim i mnogością skojarzeń. Rzeczywiście, jeśli popatrzymy na wiersz z punktu widzenia wysiłku i talentu poety, stwierdzimy, że Morsztyn musiał być nad wyraz wrażliwy i elokwentny. Miał bogate doświadczenie życiowe i pisarskie.

Budowa wiersza

Termin “niestatek” to pojęcie oznaczające: niestałość w uczuciach, niewierności.

Wiersz składa się z 16 wersów, został napisany 13-zgłoskowcem z rymami żeńskimi sąsiednimi.

Środki stylistyczne:

– anafora: Prędzej;
– oksymoron: niemy zaśpiewa itp.;
– paradoks: zamknie w garść świat, w sieci obłoki połowi itp.;
– przerzutnia: ogniowi/ Dobije.

Kobiety są niestałe w uczuciach tak samo jak mężczyźni?

Do przemyślenia

J. A. Morszstyn musiał bardzo cierpieć z powodu niespełnionej miłości, jeśli napisał tak poważne oskarżenie wymierzone w płeć piękną. Wiersz jest o tym bowiem, że kobiety nie są wierne/stałe w uczuciach. Najwyraźniej jakaś panna zadrwiła z poety, najpierw deklarowała uczucia, a następnie się rozmyśliła.

Poezja barokowa żyła konceptem, zerknij na wiadomości o baroku, a wszystko zrozumiesz. Poeta zastosował anaforę. Wymienił około 20 zjawisk, które są nierealne, aby spotęgować wrażenie niestałości kobiecych uczuć. Potwierdza tym samym powiedzenie: “Kobieta zmienną jest”.

Niestatek – niestałość

Życiowe inspiracje

Podczas lekcji i omawiania tego wiersza zawsze dziewczęta protestują, twierdząc, że to właśnie chłopcy są niestali w uczuciach(!). Zatem chyba nikt się nie obrazi, gdy zinterpretujemy wiersz jako ostrzeżenie: “Uwaga, ludzie bywają niestali w uczuciach!”. Gdy więc Twój ukochany/ukochana “zostawi Cię” dla innego obiektu uczuć, nie rozpaczaj, pomyśl właśnie, że to jest “normalne zachowanie”: najwyraźniej to jeszcze nie to uczucie, na które czekasz i nie to, na co on/ona czekali. Nikogo nie można zmusić do miłości.