Analiza i interpretacja wiersza Jana Andrzeja Morsztyna “Niestatek”.
Zobacz informacje o epoce baroku i biografię poety w Wikipedii.
| tekst | interpretacja |
|---|---|
| Prędzej kto wiatr w wór zamknie, prędzej i promieni Słonecznych drobne kąski wżenię do kieszeni, Prędzej morze burzliwe groźbą uspokoi, Prędzej zamknie w garść świat ten, tak wielki, jak stoi, Prędzej pięścią bez swojej obrazy ogniowi Dobije, prędzej w sieci obłoki połowi, Prędzej płacząc nad Etną łzami ją zaleje, Prędzej niemy zaśpiewa, i ten, co szaleje, Co mądrego przemówi: prędzej stała będzie Fortuna, i śmierć z śmiechem w jednym domu siędzie, Prędzej prawdę poeta powie i sen płonny, Prędzej i aniołowi płacz nie będzie płonny, Prędzej słońce na nocleg skryje się w jaskini, W więzieniu będzie pokój, ludzie na pustyni, Prędzej nam zginie rozum i ustaną słowa, Niźli będzie stateczną która białogłowa. |
To przykład wiersza barokowego. Celem jego powstania było olśnienie, zaskoczenie czytelnika bogactwem języka – koncept (pomysł). Poeta wymienia rzeczy niemożliwe do spełnienia – paradoksy, wyliczając lub wyolbrzymiając pewne zjawiska. Czyni tak w konkretnym celu: na zakończenie wiersza pragnie zaskoczyć odbiorcę puentą.
Kilkanaście wyliczeń przykładów zjawisk niemożliwych do realizacji można by zamienić na pytania. Wyglądałyby następująco:
Te wszystkie paradoksy – niemożliwe do spełnienia zjawiska staną się prędzej niż kobiety będą stałe w uczuciach – twierdzi rozgoryczony podmiot liryczny. Tematem wiersza jest diagnoza ludzkich uczuć. Być może poeta zakochał się bez wzajemności lub “dostał kosza”, został zdradzony, odrzucony i z wielką złością stara się skrytykować kobiety – wszystkie. Uważa płeć kobiecą za niestałą w uczuciach. Czy ma rację? Każde uogólnienie zawiera fałsz. Równie dobrze kobiety o mężczyznach tak samo mogą mówić. Być może jednak wcale nie chodziło o diagnozę tego typu, ale o barokową chęć popisania się swoim warsztatem poetyckim i mnogością skojarzeń. Rzeczywiście, jeśli popatrzymy na wiersz z punktu widzenia wysiłku i talentu poety, stwierdzimy, że Morsztyn musiał być nad wyraz wrażliwy i elokwentny. Miał bogate doświadczenie życiowe i pisarskie. |
Budowa wiersza
Termin “niestatek” to pojęcie oznaczające: niestałość w uczuciach, niewierności. Wiersz składa się z 16. wersów, został napisany 13-zgłoskowcem z rymami żeńskimi sąsiednimi.
Środki stylistyczne
- anafora: Prędzej;
- oksymoron: niemy zaśpiewa itp.;
- paradoks: zamknie w garść świat, w sieci obłoki połowi itp.;
- przerzutnia: ogniowi/ Dobije.
Stałość w uczuciach jest możliwa przy odwzajemnionej miłości.
Do przemyślenia
J. A. Morszstyn musiał bardzo cierpieć z powodu niespełnionej miłości, jeśli napisał tak poważne oskarżenie wymierzone w płeć piękną. Wiersz jest o tym bowiem, że kobiety nie są wierne/stałe w uczuciach. Najwyraźniej jakaś panna zadrwiła z poety, najpierw deklarowała uczucia, a następnie się rozmyśliła.
Poezja barokowa żyła konceptem, zerknij na wiadomości o baroku, a wszystko zrozumiesz. Poeta zastosował anaforę. Wymienił około 20 zjawisk, które są nierealne, aby spotęgować wrażenie niestałości kobiecych uczuć. Potwierdza tym samym powiedzenie: “Kobieta zmienną jest”.
Życiowe inspiracje
Podczas lekcji i omawiania tego wiersza zawsze dziewczęta protestują, twierdząc, że to właśnie chłopcy są niestali w uczuciach(!). Zatem chyba nikt się nie obrazi, gdy zinterpretujemy wiersz jako ostrzeżenie: “Uwaga, ludzie bywają niestali w uczuciach!”. Gdy więc Twój ukochany/ukochana “zostawi Cię” dla innego obiektu uczuć, nie rozpaczaj, pomyśl właśnie, że to jest “normalne zachowanie”: najwyraźniej to jeszcze nie to uczucie, na które czekasz i nie to, na co on/ona czekali. Nikogo nie można zmusić do miłości.
Na miłość nieodwzajemnioną szkoda czasu!
